1 MAYIS’TA ÇALIŞANLAR ÜZÜLMESİN

22.4.2009 tarih ve 5892 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 1 Mayıs "Emek ve Dayanışma Günü" adı altında genel tatil günü olarak kabul edildi. Böylece yılda 13.5 gün olan ulusal bayram ve genel tatil günlerimiz 14.5 güne çıkarılmış oldu. 1 Mayıs'ın tatil edilmesi ile ilgili tartışmalar da sona erdi.

Bir takvim yılı içerisinde 14.5 gün ulusal bayram ve genel tatil günü vardır. Ulusal bayram günü 29 Ekim'dir. Ulusal bayram 28 Ekim saat 13.00'ten itibaren başlar ve 1.5 gündür. Genel tatil günleri ise 23 Nisan, 19 Mayıs, 30 Ağustos, 3.5 gün Ramazan Bayramı, 4.5 gün Kurban Bayramı, 1 Ocak ve 1 Mayıs günü olmak üzere toplam 13 gündür.

Tatil günlerinde çalışma

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerde hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayı gereklidir. (4857 sayışlı İş Kanunu 44. md.) İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmaya onay vermemesi durumunda işçi, anılan günlerde çalıştırılamaz ve işçinin ulusal bayram ve genel tatil günleri ücretleri bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.

İş Yasası kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde işçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri işverence işçiye ödenir (4857/47. md.) Örneğin günlük ücreti 30 TL olan bir işçi 1 Mayıs'ta çalışırsa işçiye 1 Mayıs'taki çalışmasının karşılığı olarak 60 TL ödenmesi gerekir.

Gazeteciler 1 Mayıs'ta çalışırlarsa maalesef işçiler kadar ücret alamayacaklardır. Gazeteciler günlük ücretlerinin yarısı kadar zamlı ücret alacaklardır. Örneğin günlük ücreti 40 TL olan bir gazeteci 1 Mayıs'ta çalışacak olursa gazeteciye 1 Mayıs'taki çalışmasının karşılığı olarak 60 TL ücret ödenecektir.

Ulusal bayram ve genel tatil günleri ücretlerinin hesaplanmasında hafta tatili ücretinin hesaplanmasında olduğu gibi hafta tatili ücretine dahil olmayan ödemeler ulusal bayram ve genel tatil günü ücretlerinin hesaplanmasında da dahil edilmez.

Toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmelerine ulusal bayram ve genel tatillerde işçilere tanınan haklara aykırı hükümler konulamaz. Bu hususlarda işçilere daha elverişli hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesi veya gelenekten doğan kazanılmış haklar saklıdır.

Esnek çalışma sistemi ve tatil

Kısmi çalışmalarda işçinin çalıştığı gün ulusal bayram ve genel tatil günlerine rastlarsa ve bu günlerde de işçi işyerinde çalışırsa işçiye iş sözleşmesine göre hak etmiş olduğu ücreti bir kat fazlasıyla ödenir.

Örnek: İşçi A haftanın belirli günlerinde işyerinde çalışacağı ile ilgili işverenle iş sözleşmesi yapmışsa bu işçinin işyerinde ulusal bayram ve genel tatil günlerindeki ücrete hak kazanma durumları şöyledir: İşçinin iş sözleşmesinde her hafta pazartesi-çarşamba ve perşembe günleri işyerinde çalışacağını iş sözleşmesinde belirttiğini ve işverene taahhüt ettiğini varsayalım.

İşçinin sözleşmede çalışacağını belirttiği perşembe günü ulusal bayram ve genel tatil gününe denk gelmişse ve işçi de perşembe günü çalışmışsa işçiye sözleşmede belirtilen ücreti bir kat fazlasıyla ödenir. Eğer perşembe günü işveren tarafından işyerinde çalışma yapılmayacağının belirtilmesi ve işçinin de çalışmamış olması durumunda işçiye sözleşmede belirtilen normal ücreti ödenir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta işçi iş sözleşmesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmayı kabul etmiş ve belirtilen perşembe günü çalışmamış ise işçiye perşembe günü için hiçbir ücret ödenmez. İşçinin iş sözleşmesinde hüküm bulunmaması ve sonradan onay vermesi durumunda iş sözleşmesinde hüküm varmış gibi işveren belirtilen ulusal bayram ve genel tatil günleri işçiyi çalıştırabilir ve çalıştırdığı günlerin ücretini iş sözleşmesinde belirtilen miktarın bir kat fazlasıyla öder.

İşçinin iş sözleşmesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılıp çalışılmayacağı belirtilmemişse işçi de sonradan ulusal bayram ve genel tatil günleri çalışacağına dair işverene onay vermemişse, örneğimizde olduğu gibi perşembe günü çalışmayabilir. Ancak perşembe günü ücreti bir iş karşılığı olmaksızın işçiye sözleşmede belirtildiği miktar üzerinden ödenir. Burada işçinin perşembe günü çalışmamış olmasına karşın ücretinin işverence ödenmesinin nedeni işçinin belirtilen günlerde çalışması için onayının alınacağına ilişkin yasa hükmünün olmasıdır.

Örneğimizdeki işçi, saat üzerinden işyerinde çalışıyorsa yapılacak ücret ödemeleri de işçinin çalışıp çalışmamasına göre yine saat üzerinden yukarıda belirtilen esaslar dikkate alınarak yapılacaktır.

Görüldüğü üzere esnek çalışma düzeninde de tam süreli çalışmada olduğu gibi koşulların gerçekleşmesi durumunda işçi herhangi bir çalışma karşılığı olmaksızın ücrete hak kazanır.

Tatil ücretinde zamanaşımı

Ücret alacaklarının zamanaşımı süresi ile ilgili olarak mülga 1475 sayılı yasada bir hüküm bulunmamaktaydı. Yeni İş Yasası bu konudaki bir boşluğu doldurmuştur. 4857 sayılı yasaya göre ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır.

İşveren tarafından ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında, ücreti ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle işçilerin kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa bile grev olarak nitelendirilemez. İşverence gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.

Yukarıda belirtilen sebepten dolayı işçinin iş sözleşmesi çalışmadığı için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına da yaptırılamaz (4857/34. md).

Uygulamada en sık karşılaşılan sorunlardan biri de işçilerin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılıp müteakip gün izin kullandırılarak ücretlerinin zamlı olarak ödenmemesi durumudur. Bu tür uygulamalar yasaya aykırıdır. Yasa koyucu ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçilere bir mükafat olsun diye sadece o günler için ek bir ödeme öngörmüştür.

İş sözleşmesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışacağına ilişkin bir hüküm bulunmayan işçi çalışma şekli (kısmi, tam süreli) nasıl olursa olsun anılan günlerde örneğin 1 Mayıs'ta çalıştırılamaz. İşçi iş sözleşmesinde hüküm olmamasına rağmen çalışmayı kabul ederse ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışabilir.

                                                                                            Arifi TEMİR

                                                                 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi

 Kaynak:

Referans  Gazetesi 05.05.2009 tarihli Referans Gazetesi