5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa Göre İşverenlerin Sorumlulukları

I- GİRİŞ :

Bilindiği ve hatırlanacağı gibi, 16.06.2006 tarihli ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Anayasa Mahkemesinin  15.12.2006 tarihli E: 2006/111 ve K: 2006/11 sayılı kararı ile bazı maddelerinin iptal etmesi, bazı maddelerinin de yürürlüğünün durdurmasının ardından; yürürlük tarihi önce 01.07.2007 tarihine, sonra 01.01.2008 tarihine,  daha sonra 01.06.2008 tarihine ertelenmiş ve en son olarak 5754 sayılı Kanun'la,  01.10.2008 tarihinden itibaren tümü ile yürürlüğe girmiştir. .

Ülkemizde Sosyal Güvenlik, değişik kurum ve kuruluşlar eliyle ve değişik yasalara göre yürütülmekteydi. Sosyal Güvenlik Reformu ile öncelikle 5502 sayılı Kanun ile sosyal güvenlik kurumları (SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı)  tek çatı altında birleştirilmiştir.

            5510 sayılı Kanun’un 2008 yılı Ekim ayının başında yürürlüğe girmesi ile  farklı statülerde sosyal güvenliği sağlanan sigortalılarda uygulama farklılığı giderilmeye çalışılmış ve bir takım yeni düzenlemeler öngörülmüştür.

Bu makalemizin konusu, bu yeni düzenlemeye göre, işverenlerin yasal sorumlulukları ile  ilgili yapılan değişikliklerin ve getirilen yeniliklerin ana hatları ile açıklaması olacaktır.

II- İŞVERENLİK VE ALT İŞVERENLİK (TAŞERON)  KAVRAMLARI:

a) İşveren Kimdir:  İşveren, 5510 sayılı Kanun’un  4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre sigortalı sayılan kişileri çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işverendir. Yani bir hizmet akdine dayalı olarak işçi çalıştıran herkes işveren tanımına girmekte ve kanunun işverenler için getirdiği sorumluğunu yerine getirmekle mükelleftir.

b) Alt İşveren Kimdir : Alt işveren, 5510 sayılı Kanun’un 12. maddesinde, “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denir. Sigortalılar, üçüncü bir kişinin aracılığı ile işe girmiş ve bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl işveren, bu Kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumludur.” Şeklinde tarif edilmiş ve kanunun işverene yüklediği sorumluluklardan dolayı,  alt işverenin (taşeron) asıl işveren ile birlikte müteselsilen sorumlu olduğu belirtilmiştir.

         III- İŞVERENİN SORUMLULUKLAR:

İşverenin, yapması gereken belli başlı yükümlülükleri ve bunları yasanın belirlediği sürelerde yerine getirmediği taktirde cezai müeyyideye muhatap olacağı  hususlar şunlardır: 

1- İşyeri Bildirgesinin ve Eklerinin Kuruma Verilmesi,

2- Çalıştıracağı İşçilerin Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin Kuruma Verilmesi,

3- Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Belirlenen  Şekilde ve Sürede Kuruma Verilmesi,

4- Ay İçinde 30 Günden Az Çalışmış Olan İşçilerin, Eksik Gün Bildiriminin Verilmesi,

5- Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin İşyerinde İşçilerin Görebileceği Yere Asılması,

            6- Sigorta Primlerinin Kuruma Ödenmesi Yükümlülüğü ,

          7- İş kazası ve Meslek Hastalığının Bildirimini İlgili Yerlere Yapılması,

8- İşyeri Kayıt ve Belgelerinin 10 Yıl Süre ile Saklanması,

9- İstenmesi Halinde İşyeri Kayıt ve Belgelerinin Yetkililere İbraz edilmesi.

IV- İŞVERENİN SORUMLU OLDUĞU BELGELERİN KURUMA   

VERİLMESİ :

1- İşyeri Bildirgesinin Verilmesi :

a) İşveren,  işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırılmaya başlandığı tarihte Kuruma e-

sigorta yoluyla vermekle yükümlüdür.  Bildirgenin ekinde verilmesi gereken belgeler ise bir ay içinde keza Kuruma verilmesi zorunludur.

b) Adi şirketlerde, şirkete yeni ortak alınması durumunda en geç yeni ortağın alındığı

 tarihi takip eden on gün içinde işyeri bildirgesi ile Kuruma bildirmek zorundadır.

c)      İşyerinin devredilmesi veya intikal etmesi halinde devir tarihinden itibaren 10 gün

içinde, işyeri bildirgesi ile Kuruma bildirmek zorundadır.

c)      İşyerinin miras yoluyla intikali halinde ise mirasçıları, ölüm tarihinden itibaren en

geç üç ay içinde, işyeri bildirgesi ile Kuruma bildirmek zorundadır.

d)      Aynı işverenin birden fazla işyeri kurması veya devir alması halinde, her bir işyeri için

ayrı işyeri bildirgesi düzenlenecektir 

f )  İşyerinin faaliyette bulunduğu ilden başka bir ile nakledilmesi halinde, işyeri bildirgesi, işyerinin nakledildiği adresin bağlı bulunduğu üniteye, en geç işyerinin nakledildiği tarihi takip eden on gün içinde verilecektir.

g)  İşyerinin, aynı il içinde olmakla birlikte, başka bir ünitenin görev alanına giren bir adrese nakledilmesi halinde, işyeri bildirgesi verilmeyecek, ancak nakil tarihini takip eden tarihten itibaren on gün içinde nakledilen işyerinin sicil numarasının belirtilerek bir yazı ile durum eski ve yeni üniteye bildirilecektir. 

            2- Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin Verilmesi :

a) Hizmet Akdine Tabi Çalışanların (4/a kapsamında) Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin E-Sigorta Yoluyla ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği  Ek-4’te bulunan sigortalı işe giriş bildirgesinin, Kuruma Internet ortamında verilmesiyle yerine getirilecektir. Sigortalı işe giriş bildirgesi dışında, başka biçimlerde yapılan bildirimler geçerli sayılmayacaktır. 

b) işverenlerin 5510 sayılı Kanunun 4/ a bendine tabi sigortalıları işe başlatmadan önce Kuruma bildirmesi gerekmektedir. Ancak, İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başladığı gün,  yapılacak bildirimler  süresi içinde sayılacaktır.

3- Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Belirlenen  Şekilde ve Sürede Kuruma Vermesi,

          5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalıları çalıştıran özel nitelikteki işyeri işverenleri, cari aya ilişkin olarak düzenleyecekleri asıl, ek veya iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23. günü, saat 23.59’a kadar e-Sigorta kanalıyla Kuruma göndermek zorundadır.

4- Eksik Gün Bildirim Yükümlülüğü :

Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların, 30 günden az çalıştıklarını ispatlayan belgelerin işverence (Kamu idareleri ve toplu iş sözleşmesi imzalanan işyerleri hariç) ilgili aya ait aylık prim ve hizmet belgesine eklenmesi  şarttır ve Kurum tarafından kabul edilmesi için bu belgelerin süresinde verilmesi gerekmektedir.

            Ay içinde çalışmama nedenleri sayılan ve eksik çalışma günü olarak kabul edilen haller ile bu hallerin kod numaraları aşağıya çıkarılmıştır.                  

5- Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin İşyerinde İşçilerin Görebileceği Yere Asılması:

Sigortalıyı çalıştıran işveren ile alt işveren; aylık prim ve hizmet belgesinin internet bar kotunu taşıyan bir nüshasını sigortalının çalıştığı işyerinde, birden ziyade işyeri olması halinde ise sigortalının çalıştığı her işyerinde ayrı ayrı olmak üzere, Kuruma verilmesi gereken sürenin son gününü takip eden günden başlanarak, müteakip belgenin verilmesi gereken sürenin sonuna kadar, sigortalılar tarafından görülebilecek bir yere asmak zorundadır.

            6- Sigorta Primlerinin Ödenmesi Yükümlülüğü :

İşverenler, bir ay içinde çalıştırdığı sigortalıların (4/a kapsamında) primlerine esas tutulacak kazançlar toplamı üzerinden hesaplanacak % 14 sigortalı hissesi prim tutarlarını ücretlerinden keserek ve kendisine ait prim tutarlarını da bu tutara ekleyerek ve ayrıca,  İşsizlik Sigortası Priminin, işçi ve işveren hissesi ile birlikte en geç takip eden ayın sonuna kadar Kuruma ödemekle yükümlüdür.

         7- İş kazası ve Meslek Hastalığının  Bildirimi ve Bildirim Süreleri:

Kanunun 4/a  bendinde sayılan sigortalıların iş kazası geçirmeleri halinde, işverenleri

tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde, Kanunun 5 inci maddesinin (g) bendinde sayılan (Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerin götürdükleri Türk işçiler) sigortalının iş kazası geçirmesi halinde, işvereni tarafından kazanın olduğu ve ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma ise en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde,  İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile Internet ortamında Kuruma bildirecek veya doğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye göndermesi zorunludur.

8- İşyeri Kayıt ve Belgelerinin 10 Yıl Süreyle Saklanması

    ve İstendiğinde İbraz Edilmesine İlişkin  Yükümlülükler:

İşverenler ve  işyeri sahipleri, işyerinin yasal kayıt ve belgelerini ilgili olduğu yılı takip eden yıl başından başlamak üzere on yıl süreyle, kamu idareleri otuz yıl süreyle, tasfiye ve iflâs idaresi memurları ise görevleri süresince, saklamak ve Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesi halinde onbeş gün içinde ibraz etmek zorundadır.

İşyeri kayıt ve belgeleri ile ilgili zamanaşımı süresi, mülga 506 sayılı Kanunda 5 yıl süreye tabi bulunmaktaydı. Ancak, Bu süre, 5510 sayılı Kanun ile 10 yıla çıkarılmış olması nedeniyle, Kanunun yürürlüğe girdiği 2008 yılı için 5 yıl ve sonraki yıllarda 10 yıl tamamlanıncaya kadar her yıl birer yıl artırılarak uygulanacaktır.

9- İşçi Ücret Tediye Bordrolarında Bulunması Zorunlu Olan Bilgiler: 

İşverenlerce tanzim edilen İşçi Ücret Tediye Bordrolarının yasal olarak geçerli sayılması için  aşağıda yazılı bulunan bilgilerin mutlaka bulunması gerekli ve zorunludur. Buna göre:

1-  İşyerinin Sosyal Güvenlik  (Sigorta) Sicil Numarası,

2-  İşçi ücret tediye bordrosunun ilişkin olduğu yıl ve ay,

3-  Sigortalının adı - soyadı,

4-     Sigortalı işçinin sosyal güvenlik sicil numarası,

5-     Ücret ödenen gün sayısı,

6-  Sigortalının ücreti, günlük ve aylık

7-     Ödenen ücret tutarı,

8-  Ücretin alındığına dair sigortalının imzasının, 

bulunması zorunludur. Belirtilen bilgilerden herhangi birinin eksik olması ve bu bilgileri ihtiva etmeyen ücret tediye bordroları geçerli sayılmayacaktır. Ancak, işçi ücretleri banka kanalıyla veya makbuz mukabili ödenmiş ise, ayrıca bordronun imzalanması şartı aranmayacaktır.

            V- SONUÇ:

            5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bu Kanuna istinaden çıkarılarak yürürlüğe konulmuş Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ve yine SGK tarafından çıkarılmış bulunan bazı tebliğlere göre işverenlere bazı  yükümlülükler getirilmiş ve bu yükümlülüklere gerek süre bakamından ve gerekse de şekil bakımından uyulmadığı taktirde, 5510 sayılı Kanunun 102. maddesi ile muhtelif idari para cezaları getirilmiştir.

            İşverenlerin, gerek arzu edilmeyen idari para cezalarına muhatap olmamaları için  ve gerekse de çalıştırdıkları sigortalıların hak kaybına uğramamaları bakımından, yukarıda belirtilmiş olan usul ve esaslar doğrultusundaki çalışmalarını sürdürmelerinde büyük  yarar olacağı kanısındayım.   26.01.2009

Kaynakça : Ahmet Ağar : “http://www.resulkurt.com/artikel.php?artikel_id=1494” yayınlanmıştır.

Kaynakça : Ahmet Ağar : http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/ahmetagar/006/  yayınlanmıştır.