ASGARİ İŞÇİLİK ORANININ TESPİTİ VE İTİRAZ SÜRECİ

Ahmet AĞAR
Sosyal Güvenlik Müşaviri

I-         GİRİŞ:

Bilindiği üzere gerek ihale konusu (hak ediş ödemesine tabi) işler ve gerekse ihaleye konu olmayan özel nitelikteki inşaat işleri (maliyet hesabına tabi) işler ile ilgili olarak Kuruma bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarın tespitinde kullanılan işçilik oranının tespiti konusunda çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır.

İnşaat işyerleriyle ihale konusu işler için 08/12/1993 tarih, 3917 sayılı Yasa ile getirilen hükümler çerçevesinde Sigorta Müfettişleri tarafından 01/01/1994 tarihi itibariyle, SSK Sigorta İl/Sigorta Müdürlükleri tarafından ise 07/07/1994 tarihinden itibaren 16/86 Ek sayılı Genelge gereği ön değerlendirme işlemi adı altında bir uygulamaya başlanmış, akabinde; 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasasının 79’uncu maddesine 4958 sayılı Yasa ile aeklenen fıkralar ve 01.05.2004 tarihinde yürürlüğe girmiş olan S.S.İ.Y.nin 38. Maddesi uyarınca, 01/05/2004 tarihinden itibaren de araştırma işlemi ismiyle usul ve esasları yeniden düzenlenmiştir. Uygulama bu şekliyle 30/09/2008 tarihine kadar devam ettirilmiştir.

01/10/2008 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 85'inci maddesinin ikinci fıkrası hükmü gereği Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından; "Kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden ve özel nitelikteki inşaat işlerinden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığı" araştırılmaktadır.

Araştırma işleminin nasıl yürütüleceği önce 28/08/2008 tarihli ve 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 117, 118 ve 1129 uncu maddelerinde, daha sonra ise 12/05/2010 tarih, 27579 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan meri Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 110, 111 ve 112' nci maddelerinde düzenlenmiştir.

Ön değerlendirme adı altında başlayıp asgari işçilik araştırmasına çevrilen uygulama, halen devam etmektedir. Araştırma işleminin nasıl yapıldığından çok bu işlem sırasında dikkate alınan işçilik oranlarının belirlenmesi, orana itiraz ve Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca yeniden tespit ettirilmesi ile ilgili süreçler bu makalenin konusu olacaktır.

II- İŞÇİLİK ORAN TESPİT SÜRECİ: 

A) Asgari işçilik değerlendirmesi ile ilgili mevzuat:

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 4 üncü maddesi birinci fıkrası (b) bendine göre araştırma: Kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar,, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile 19/10/2015 tarihli ve 5411 sayılı Kanun kapsamındaki kuruluşlar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden ve özel nitelikteki inşaat işlerinden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığı hususunda Kurumca yapılan değerlendirmeyi ifade etmektedir.

Araştırma/değerlendirme işlemi adıyla yapılan uygulama tam anlamıyla bir kıyaslama ve kontrol işlemidir. Uygulamanın amacı; hizmet ihaleleri haricindeki imalat ve inşaat işlerinde Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından belirlenmiş olan işçilik oranları üzerinde işçilik bildirimi sağlayarak işverenlerin ilişiksizlik belgelerini ve ihale makamları nezdinde bulunan teminatlarını bir an önce alabilmeleridir.

5510 sayılı Yasanın 85 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca ihale mevzuatına göre yaptırılan işler ve özel nitelikteki inşaat işlerinden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna yeterli işçilik bildirilmiş olup, olmadığı, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 110, 111 ve 112’nci maddelerinde belirtilen yöntemler kullanılarak ve 2011/13, 2013/41 sayılı genelgeler ile Sosyal Güvenlik kurumu tarafından yayınlanmış diğer talimatlar doğrultusunda, zorunlu olarak araştırılmaktadır.

İhale konusu işlerle ilgili araştırma işleminin nasıl yürütüleceği Yönetmeliğin 110 uncu maddesi, özel nitelikteki inşaat işleri ile ilgili araştırma işleminin nasıl yürütüleceği 11 inci maddesi ve ortak hükümler 112 nci maddesi ile düzenlenmiştir.

B) İşçilik Oranları ile İlgili Genelgeler:

1) 3917 sayılı Yasa ile getirilen hükümler çerçevesinde asgari işçilik oranları ile ilgili ilk genelge 07.07.1994 tarih, 16/86 ek sayılı genelgedir. Bu genelge ile liste halinde toplam 83 adet işe ait işçilik oranı yayımlanmıştır. Bahse konu işçilik oranları, 16/192 ek sayılı genelge ile kaldırılmıştır.

2) Daha sonra muhtelif tarihlerde asgari işçilik oranları ile ilgili olarak, 16/133, 16/154, 16/175, 16/192, nolu genelgeler yayınlanmıştır. En son asgari işçilik oranları ile ilgili altıncı genelge 21.10. 2005 tarih, 16/353 ek sayılı genelge olup, bu genelge ile daha önce yayımlanmış olan asgari işçilik oranları ile ilgili genelgeleri uygulama kaldırmıştır.

3) Asgari işçilik oranları ile ilgili altıncı genelge 12.10.2005 tarih, 16/353 ek sayılı genelgedir. Bu genelge ile 16/86, 133, 154, 175 ve 192 ek sayılı genelgelerde belirtilen işçilik oranlarının uygulaması durdurulmuştur. .

C) İşçilik Oranları ile İlgili Tebliğler:

1) Asgari işçilik oranları ile ilgili ilk tebliğ 29.09.2005 tarih, 25951 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve ayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Akabinde 22.06.2006 tarihli, 26206 sayılı Resmi Gazetede “Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ” yayımlanmıştır. Tebliğ ile Asgari İşçilik Komisyonu tarafından tespit edilmiş 33 işkoluna ilişkin olarak yeni asgari işçilik oranları Kamuoyuna duyurulmuş, tebliğ yayımlandığı tarih itibariyle yürürlüğe girmiştir. Konu ile ilgili olarak SSK Başkanlığı tarafından 29.06.2006 tarih, 16/377 ek sayılı genelge yayımlanarak önceki tebliğ ve eki işçilik oranları listesinde değişiklikler yapılmıştır.

2) Daha sonra çıkartılan 12 Mayıs 2010 tarihli ve 27579 sayılı Resmi Gazete Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ ile 29/09/2005 tarihli ve 25951 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olan “Asgari İşçilik tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ” ile bahse konu Tebliğde değişiklik yapılmasına dair 22/06/2006 tarihli ve 26206 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tebliğ ve eki listeler, bu Tebliğin yayımı tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.

3) Üçüncü tebliğ olarak 08/07/2012 tarih, 28347 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan tebliğ ile toplam 31 işkoluna ait asgari işçilik oranlarında bazı değişiklikler yapılmıştır.

4) En son olarak 01/03/2014 tarih ve 28928 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” yayımlanmış ve bu tebliğ ile Asgari İşçilik Komisyonu tarafından tespit toplam 726 adet “Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranları Listesi” yeniden tespit edilerek, 01/03/2014 tarihi itibarıyla yürürlüğe konulmuştur.

D) İşçilik Oranlarının ve Kuruma Bildirilmesi Gereken Asgari İşçilik Miktarının Tespiti:

Asgari İşçilik Oranları, Sosyal Güvenlik Kurumu bünyesinde oluşturulan Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca belirlenir ve bu oranlar tebliğ ile yayımlanarak duyurulur. İşe özel bir işçilik oranı tespit ettirilmemiş ise ve tebliğde yer alan (ilan edilmiş) işçilik oranı uygulanmak suretiyle yapılır.

İşçilik oranının tebliğ eki listede yer almaması veya tam olarak örtüşmemesi durumunda uygulanması gereken asgari işçilik oranının belirlenmesi amacıyla, Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11 inci maddesi hükmü doğrultusunda maddede belirtilen belgelerin eklenmesi suretiyle Kurum ünitesi tarafından Komisyondan talep edilerek tespit ettirilir.

5510 sayılı Kanunun 85. Maddesi ikinci fıkrasında belirtilen kurum ve kuruluşlar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan her türlü işlerde: işin kesin kabulünün ya da geçici kabulünün noksansız olarak yapıldığı tarihten sonra ve işverene ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil toplam istihkak tutarına, özel nitelikteki inşaat işlerinde ise inşaat maliyetine tebliğ eki işçilik oranlarından yapılan işe uygun olan asgari işçilik oranlarından yapılan işe uygun olan asgari işçilik oranının veya Komisyonca belirlenen asgari işçilik oranı üzerinden % 25 eksiği uygulanmak suretiyle araştırma yapılır ve Kuruma bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı belirlenir. Belirlenen bu tutar ile işveren sigorta primine esas kazanç tutarı karşılaştırılır.

İhaleli işin birden fazla konuyu kapsıyor ve bünyesindeki her bir işin asgari işçilik oranının önceden belirlenmiş olması kaydıyla, ihale makamı tarafından her bir işe ait istihkak tutarlarının ayrı ayrı bildirilmesi halinde, araştırma işlemi,  her bir işe ait asgari işçilik oranları dikkate alınarak ayrı ayrı yapılır. Her bir işe ait istihkak tutarının ayrı ayrı bildirilmemesi halinde ise, işverenin yazılı isteği üzerine araştırmada, bu işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranı dikkate alınır. İşveren tarafından yapılan işlere ilişkin en yüksek asgari işçilik oranının uygulanmasının kabul edilmemesi durumunda işin asgari işçilik oranı Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından belirlenir.

Ünitece ihale konusu işlerde yapılan araştırma sonucunda Yönetmeliğin 110. Maddesine göre tespit edilen ve Kuruma bildirilmediği anlaşılan asgari işçilik miktarı üzerinden, gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlarca yapılan özel nitelikteki inşaat işyerlerinde ise Yönetmeliğin 111. Maddesi uyarınca hesaplanan prim tutarı, aksine bir tespit olmaması halinde, faaliyet süresinin son ayına mal edilerek tahakkuk ettirilmek suretiyle gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ olunur.

E) İşçilik Oranına İtiraz:

İşveren, kendisine tebliğ edilen borca veya asgari işçilik oranına, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde nedenleri ile birlikte yeni bilgi ve belgeleri de ekleyerek ilgili üniteye bir kez yazılı olarak itiraz eder. Dilekçenin taahhütlü, iadeli taahhütlü veya Acele Posta Servisi yoluyla gönderilmesi halinde, postaya verildiği tarih Kuruma verildiği tarih olarak kabul edilir.

Asgari işçilik oranına yapılan itirazlar, Komisyonca incelenmek üzere, bünyelerinde asgari işçilik tespit komisyonu olan Ankara, İstanbul ve İzmir Koordinatör İl Müdürlüklerine gönderilir. Bu tür itirazlar Komisyonca en geç 15 gün içerisinde sonuçlandırılır.

Koordinatör İl Müdürlüğü, asgari işçilik oranına yapılan itiraz üzerine Komisyonca alınan kararı, en geç üç iş günü içinde ünitesine gönderir. Maddi hatalar hariç birden fazla yapılan itirazlar Komisyonca dikkate alınmaz.

İlgili ünitece;

a)    Asgari işçilik oranında bir değişiklik olmaması halinde işverenin talebinin reddine dair karar işverene tebliğ edilir. Bu durumda işveren, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir.

b) İtiraz üzerine Komisyonca farklı bir asgari işçilik oranı belinlenmesi halinde işveren itirazı kısmen veya tamamen kabul edilmiş yüksek bir oran belirlenmesi durumunda ise reddedilmiş sayılır. Komisyonca belirlenen asgari işçilik oranı üzerinden yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığı, ilgili ünitece yeniden araştırılmak durumundadır. Yapılan araştırma işlemi sonucunda, Kuruma yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğunun anlaşılması halinde, eksik bildirilen işçilik tutarı üzerinden hesaplanan prim aslı faaliyetin son ayına mal edilerek gecikme cezası, gecikme zammı ve hesap cetveli ile birlikte asgari işçilik oranı ünitece işverene yeniden tebliğ edilir. Tebliğ edilen işçilik oranına karşı maddi hatalar hariç işverenin yeniden itiraz hakkı bulunmamaktadır. Bu durumda işveren, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir.

F) İşçilik Oranı Uygulanmayacak İşler:

1) İhaleli işin konusunun (mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi) teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alım işlerine yönelik olması halinde, devamlı işyeri dosyasının bildirimin bulunması ve işverenin ilgili dönemde Kuruma borcunun olmaması halinde ihbar veya şüphe uyandırıcı başka bir husus da yoksa incelemeye gidilmeksizin ve oran uygulanmaksızın ilişiksizlik belgesi verilmektedir. (2011/13 sayılı genelge, “Danışmanlık hizmet ihaleleri”)

2) Piyasadan hazır halde alınıp satılan, projelendirme veya münhasıran bir talep üzerine üretimi yapılmayan mallar ile ilgili ihalelere istinaden asgari işçilik araştırması yapılmayacak ve işçilik oranı uygulanmayacaktır. Bu tür işlerin Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçların Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 5. Maddesi birinci fıkrası uyarınca Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi dahi gerekmemektedir.

3) İhale konusu işin sözleşmesinde çalıştırılacak sigortalı sayısı belli ise, öncelikle bu sigortalıların kişi/gün sayısı üzerinden Kuruma bildirilmiş olup olmadığı araştırılır. Bu araştırma sonucunda Kuruma bildirilmeyen sigortalılar ile ilgili belgelerin verilmesi, yapılacak bir ay süreli bir tebligat ile işverenden istenir. Belgelerin verilmemesi veya eksik verilmesi halinde bu belgeler ünitece re’sen düzenlenir. Bu işler için ayrıca asgari işçilik değerlendirmesi- hesaplaması yapılmaz. .

G) İşçilik Oran Tespiti ile İlgili Ayrık Durumlar:

1) İhale konusu işlerde yükleniciye kısmen malzeme verilmesi halinde asgari işçilik oranı, malzemenin kullanıldığı hak edişteki imalat pozunun tutarına göre, işin yapımında makine ve işçi kullanılma oranı dikkate alınarak Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca ayrıca belirlenmektedir. Geri kalan iş ile ilgili tebliğlerde ve genelgelerdeki belirtilen oranlar dikkate alınarak değerlendirilecektir. Asgari işçilik oranı tebliğ eki listede olsa bile, gerekli belgelerle ‘imalat ve birim fiyatlarını gösterir son hak ediş raporu, birim fiyatlarını gösterir iç metrajları, iş bitirme belgesi, fatura, ibraz edebiliyorsa sözleşme, idarece verilen malzemenin miktarı ve bedelini gösterir belge, fiyat analizleri zaptı vs.) birlikte “Asgari İşçilik Tespit komisyonuna” aktarılması ve malzeme verilen kısım ile ilgili işçilik oranının tespit ettirilmesi gerekmektedir.

2) Taşeronlar (alt işveren/aracılar) tarafından ikmal edilen işler nedeniyle, esas işveren veya taşeron tarafından talep edilse dahi, Kurum tarafından asgari işçilik araştırması yapılmaz. Bilindiği üzere taşeronlar tarafından ihale makamına yönelik olarak verilmiş bir teminat bulunmamaktadır. Bu nedenle de “Sosyal güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik” hükümleri gereği ihale makamı tarafından taşeronlarla ilgili olarak Kurumlardan herhangi bir inceleme istenemez. Yasal olarak böyle bir uygulama söz konusu olmayıp bütün araştırma ve incelemeler iş bitiminden sonra kümülatif olarak yapılır. Esas işverenler, alt işverenlere vermiş oldukları işler nedeniyle işçilik oranlaması yapma yetkilerine de sahip olmadıklarından fiili durum ne ise alt işverenin onu bildirmeleri konusunda gerekli denetim ve kontrollerini yürütmesi gerekmektedir. Fiiliyatta sadece “borcu yoktur” yazısı verilmekte ve taşeron Kurum tarafından asgari işçilik araştırması yapılmamaktadır.

3) İnşaat işlerinin ayrıntısı niteliğinde olan, m² miktar/bedelleri ruhsatta yer almayan ve yapım süresi içerisinde sonuçlandırılan çevre düzenlemesi, bahçe duvarı yapımı gibi işlerin maliyet bedelleri Kurumca yapılacak araştırma sırasında toplam maliyet bedeline dahil edilmemekte, ancak bu işler nedeniyle çalıştırılan işçilerin bildirimleri ana dosyadan Kuruma bildirildiğinden dikkate neden olmaktadır. Özel bina inşaatlarında bu hesaplama yanlışlığın giderilebilmesi için iş bitimi sonrasında Sosyal Güvenlik Denetmenleri aracılığı ile mahallinde bir denetim yaptırabilir. Müfettiş incelemesinde ise işveren deftere tabi ise defter maliyetinden bu tespit yapılabilir. Deftere tabi olmayan işverenlerle ilgili olarak ise yerinde görmek suretiyle tespit etmekten başka bir çözüm (Belediye Fen İşleri Müdürlüğü Memurları aracılığı ile tespit şeklinde) varsa bu yollar denenebilir.

Ayrıca doğrudan inşaat işlerinde çalıştırılmayan (Örneğin sekreter, aşçı, ön muhasebe elemanı gibi) sigortalılara ödenen ücretler, asgari işçilik hesaplamasında değerlendirmeye alınmayarak işyeri dosyasında bırakılacaktır. Bu nedenle işverenlerden kadro cetveli istenebilir veya talep edilmiş ise bu maksatla bir değerlendirme yapılacak demektir. Son zamanlarda sistemden girilmeye başlanan meslek kodları aracılığı ile ulaşılması hedeflenen sonuçlardan bir tanesinin de bu uygulama olacağı açıktır.

III- SONUÇ: 

Gerek Kurum tarafından yapılan araştırma işlemi sırasında Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından belirlenerek tebliğlerle duyurulan ve gerekse münferit başvurulara istinaden yapılan işe ait özel olarak belirlenerek bildirilen işçilik oranlarına uyulması yasal bir zorunluluk haline gelmiştir. Asgari İşçilik Tespit Komisyonları, Koordinatör İl Müdürlükleri bünyesinde faaliyet göstermektedir. Komisyon tarafından tespit edilen işçilik oranlarına, (ister tebliğ ekinde yayınlanmış ve isterse özel olarak belirlenmiş olsun) maddi hatalar haricinde bir kez itiraz edilebilmektedir. Bu itirazın kendisine tebliğ edilen prim borcuna itiraz süresi içerisinde ilgili üniteye yapılması veya iadeli taahhütlü, taahhütlü veya APS yolu ile bir aylık süre içerisinde postaya verilmiş olması gerekmektedir. Bir ay içerisinde yapılmayan itirazlar dikkate alınmayacağından hak düşürücü süre olarak kabul edilecektir.

İtiraza ilişkin dilekçe şekle tabi değildir. Bahse konu itirazın tekrarlanmaması nedeniyle mümkün olduğunca titiz bir inceleme ve yerinde tespitlerle gönderilmelidir. Aksi taktirde Komisyon tarafından da daha dikkatli inceleceğinden olumsuz sonuçlanması da mümkündür.

Büklüm Sokak No: 9/4 Kavaklıdere – Ankara

Tel : 0312 419 934 69   Fax: 0312 419 93 71

e-posta: ahmetagar@ahmetagar.com

Web : www.ahmetagar.com

KAYNAKÇA:

1-     Ayhan Bostan, “SSK Tarafından Ön Değerlendirme ve Araştırma İşlemi Adı Altında Yapılan Asgari İşçilik Uygulamaları, Vergici ve Muhasebeciyle Dialog Dergisi, Aralık 2007 – Sayfa: 149 – 159

2-     5510 sayılı Kanun, İlgili Yönetmelik, Genelge ve Tebliğleri