Kriz Döneminde İşten Çıkarılan İşçilerin Hakları:

 İşten çıkarılacak işçiye bildirim süresi içerisinde günde en az iki saat iş arama izni verilir. İşverenin iflası halinde, son üç aylık ücret 'ücret garanti fonu'ndan karşılanır. Sigortalıların işsizlik sigortasına hak kazanabilmeleri için son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olmaları gerekir

Küresel  ekonomik  krizin etkisiyle işverenler maliyetleri azaltmak veya işyerinin devamlılığını sağlayabilmek ya da işyerini bütünüyle kapatmak gibi nedenlerle  işçi çıkarma yoluna gitmektedirler. Bu yazıda ekonomik kriz sebebiyle işçilerin iş sözleşmelerinin işverenlerce fesh edilmesi durumunda işçilerin bu fesih sonucunda hangi haklarının olduğu açıklanmaya çalışılacaktır.

İhbar tazminatı

İşveren, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiyi işten çıkarmadan önce  çalışma süresine göre (2 ile 8 hafta) ihbar süresi verir  veya işçiye ihbar süreleri kadar tazminat öder. Örneğin bir işyerinde bir yıldan beri çalışan işçiye 4 haftalık ücreti tutarında ihbar tazminatı ödenir. İhbar tazminatının hesaplanmasında ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi ve kanundan doğan  menfaatler de göz önünde tutulur.

Yeni iş arama izni

İşten çıkarılacak olan işçiye bildirim süresi içerisinde yeni bir iş bulabilmesi amacıyla günde en az iki saat iş arama izni verilir. İşçi isterse iş arama iznini toplu olarak kullanabilir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde 100 zamlı öder. Örneğin İşçinin saatlik ücreti 5 YTL ise işçinin günde iki saat olarak kullanması gereken iş arama izni süresi kendisine verilmemişse, bu durumda işçiye çalışmadan alacağı 10 YTL ve çalıştığı için ayrıca 20 YTL daha olmak üzere toplam 30 YTL ücret ödenmesi gerekir.

Ücret

4857 sayılı İş Kanunu'nun 32.maddesine göre  iş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi gerekir. 4447 sayılı Yasanın Ek-1 nci maddesi gereğince  işverenin, konkordato ilan etmesi, aciz haline düşmesi nedeniyle aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedeniyle ödeme güçlüğüne düşmesi halinde, işçilerin ödenmeyen son üç aylık ücretleri 'ücret garanti fonu' tarafından karşılanır.

Kıdem tazminatı

Kriz nedeniyle işten çıkarılan işçinin çalışma süresi bir yıl ve üzerinde ise işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Kıdem tazminatına hak kazanan işçiye her tam yıl çalışması karşılığında 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de bu sürelerle orantılı olarak kıdem tazminatı ödenir. Kıdem tazminatının hesaplanmasında ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi ve kanundan doğan menfaatler de dikkate alınır.

Kullanılmayan izin ücreti

İşçi çalıştığı süre içerisinde hak etmiş olduğu yıllık izinlerini kullanmadan işten çıkarılmış ise işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, son ücreti üzerinden  ödenir.

Yıllık izin ücretlerinin hesabında kök ücret esas alınır. Ücrete ilaveten ödenen ikramiye, yemek, yol yardımı v.b. gibi ödemeler yıllık izin ücretinin hesaplanmasında dikkate alınmaz. 

Ayrıca bir yıldan artan süreler de yıllık izin ücretinin hesabında dikkate alınmaz.

2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu işçi ücretlerini öncelikli hak olarak görmüştür. Anılan kanuna göre işverenin iflası halinde iflasın açılmasından önceki bir yıl içinde  işlemiş bulunan işçi ücretleri, para ile ölçülebilen menfaatler, ihbar ve kıdem tazminatları, kamu alacakları ve rehinli alacaklardan sonra birinci sırada  yer almaktadır (2004/206.md.).

İşsizlik ödeneği

Ekonomik kriz sebebiyle işten çıkarmalarda işçinin kusuru bulunmadığından, işçi işsizlik ödeneği almaya hak kazanır. Sigortalıların işsizlik sigortasına hak kazanabilmeleri için  son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olmaları, son üç yıl içinde 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödeme koşullarını yerine getirmiş olmaları gerekir.

Günlük  işsizlik ödeneğinin? miktarı sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde 40'ıdır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 39 uncu maddesine göre 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80'ini geçemez. Buna göre sigortalılara ödenecek işsizlik  ödeneğinin aylık miktarı en az 255 YTL 48 YKR, en fazla 510 YTL 96 YKR olacaktır.  

İşsizlik ödeneğine hak kazanan sigortalı işsizlerin işverenleri tarafından düzenlenecek işten ayrılma bildirgesi ile Türkiye İş Kurumunun ilgili ünitesine iş sözleşmesinin fesh edildiği tarihten itibaren bir ay içerisinde başvurmaları gerekir.

Ekonomik kriz sebebiyle işten çıkarılan işçilerin haklarının zamanında ödenmemesi işvereni faiz ödeme yükümlülüğü  ile karşı karşıya bırakacaktır. Buda işverenin? zamanında ödemesi gereken miktardan daha fazla bir miktarı işçiye ödemesi sonucunu ortaya çıkaracaktır. Bu nedenle işverenlerin, işçilerin iş sözleşmesi ve kanunlardan kaynaklanan ücret, tazminat vb haklarını zamanında ödemeye gayret etmeleri kendi lehlerine olacaktır.

                                                                        Arif Temir

                                                   Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

                                                                       İş Müfettişi

 Kaynakça :

Arif Temir :  07.01.2009 tarihinde Referans Gazetesi