YABANCI UYRUKLU İŞÇİLERİN EKSİK GÜN BİLDİRİMİ

                               İLE İLGİLİ UYGULAMA

                                                                                              Ahmet AĞAR

                                                                                                                  Sosyal Güvenlik Müşaviri        
             I- GİRİŞ:

Bilindiği üzere; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 86. maddesi paralelinde çıkartılmış olan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 102. maddesinde belirtilen bilgileri içeren aylık prim ve hizmet belgelerinin SGK tarafından çıkartılmış olan “İşveren Uygulama Tebliği”in 2.2. numaralı “Aylık prim ve hizmet belgelerinin Kuruma verilme şekli ve süresi” başlıklı bölümünde belirtildiği üzere en geç ait olduğu ayı izleyen ayın 23’üne kadar ilgili üniteye internet ortamında vermekle işverenler yükümlü kılınmıştır.

Aylık prim ve hizmet belgeleri ile birlikte ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin olmak üzere Yönetmelikte belirtilen belgelerin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre sonuna kadar intikal ettirilmesi de gerekmektedir.  

(21.08.2013 tarihinden itibaren, 10 ve üzerinde sigortalı çalıştırılan özel sektör işyerleri hariç, 1-ila 9 sigortalı çalıştırılan özel sektör işyerleri  ise söz konusu eksik gün bildirim formu verecektir.)

Bu kapsamda, sigortalı sayılan yabancılarla ilgili olarak Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 102. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen bilgileri içerecek şekilde yabancı/Türk sigortalı ayrımı yapılmaksızın düzenlenecek olan aylık prim ve hizmet belgeleri ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumuna yukarıda belirtilen sürelerde intikal ettirilmesi gerekmektedir.  e-posta: ahmetagar@ahmetagar.com

Ay içinde, işe gelmeme, istirahat, ücretsiz izin gibi nedenlerle otuz günden az çalışan yabancı sigortalılar ile ilgili olarak ne işlem yapılacağı, eksik gün bildirimi açısından Türk sigortalılardan farklarının bulunup bulunmadığı, eksik gün sebepleri ve eklenecek belgeler bu makalenin konusu olacaktır.

II- Eksik Gün Bildirimi İle İlgili Genel Uygulama:

A-   Eksik Gün Bildirimlerine Dair Sosyal Güvenlik Kurumuna Elden Verilmesi Gereken Belgeler:

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 102. maddesinin birinci fıkrası ile içerik bilgileri düzenlenen ve yönetmelik ekinde belirtilmiş olan aylık prim ve hizmet belgeleri ile birlikte ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin;

a) Elektronik ortamda alınabilenler hariç, Kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularından veya işyeri hekimlerinden alınmış istirahatlı olduğunu gösteren raporu,

b) Ücretsiz veya aylıksız izinli olduğunu kanıtlayan izin belgesi,

c) Disiplin cezası uygulaması, gözaltına alınma ile tutukluluk hâline ilişkin belgeleri,

ç) Kısmi süreli çalışmalara ait yazılı iş sözleşmesi,

d) Sigortalının imzasını taşıyan puantaj kayıtları,

e) Grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetler nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulduğunu veya işe ara verildiğini gösteren ilgili resmî makamlardan alınan yazı örneği,

sigortalıların eksik gün bildirimine ilişkin bilgi formu (Ek-10) ekinde Kuruma verilmek veya Acele Posta Servisi, iadeli taahhütlü ya da taahhütlü olarak gönderilmek zorundadır. 

Yukarıda belirtilen belgelerden geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte (b,c,d maddelerinde altı çizilerek vurgulanmış) olanlar, aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken (özel işyerlerinde takip eden ayın 23’ü, Kamuya ait işyerlerinde ise takip eden ayın 7’sinden sonra verilmesi hâlinde işleme konulmamaktadır.

                   B- Eksik Gün Bildirimi Uygulamasında İstisna Tutulan Kurum ve İşverenler:

1-      Genel bütçeye dahil dairelerin,

2-      Özel bütçeli idarelerin,

3-      Döner sermayelerin,

4-      Fonların,

5-      Belediyelerin,

6-      İl özel idarelerinin,

7-      Belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmelerin,

8-      Bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşların,

9-      Kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarının,

10-   Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve üst kuruluşlarının,

11-   Sendikaların,

12-   Vakıfların,

13-   5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlara ait işyerlerinin,

14-   Toplu iş sözleşmesi yapılan işyerlerinin,

15-   Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 102. maddesinin 14. fıkrasında yapılan değişiklik ile (RG-21/8/2013-28742) özel sektör işyerlerinde 10 ve üzerinde sigortalının çalıştırıldığı aylara ilişkin eksik gün bildirim nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesinde belirtilmesi yeterli görülmüştür. Bu işyerleri için ayrıca eksik gün bildirim formu ile eki belgelerin Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi veya posta ile gönderilmesi gerekmemektedir. Ancak inceleme aşamasında ibraz edilmek üzere bu belgeler işverenler tarafından saklanmalıdır.

C-   İnceleme ve Resen Tahakkuk:

Bahse konu belgeler Kurum tarafından Prim Tahakkuk ve Tahsilat Servislerine veya Ek-10 Servisi adı altında kurulmuş olan servislere incelettirilmektedir.

Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde Kuruma verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurumca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgelerinin Kurumca resen düzenleneceği ve içeriği primlerin tahsil olunacağı 5510 sayılı Kanunun 86. maddesinde belirtilmiştir. Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere her zaman düzenlenebilir nitelikte olmayan istirahat raporları ile resmi Kurumlardan alınan yazılar veya noter tasdikli belgeler hariç olmak üzere Kuruma verilen diğer (sözleşme, puantaj kaydı, ücretsiz izin gibi) belgelerin mutlak surette takip eden ayın 23’üne kadar elden Kuruma verilmiş veya elden verilmemekle beraber, iadeli taahhütlü, taahhütlü, APS veya PTT koli aracılığı ile gönderilmiş olması gerekmektedir. Belirtilen süre haricinde verilen bu nitelikteki belgeler incelenmemekte ve resen eksik gün tama iblağ edilerek içeriği primler işverenlerden tahsil edilmektedir.

Her zaman düzenlenmesi mümkün olmayan veya süresinde düzenlendiği aşikar olan: istirahat raporları ile resmi Kurumlardan alınan yazılar, noter tasdikli belgeler veya bu kabil  belgeler için bu durum söz konusu değildir. Geç de olsa ibraz edilen bu nitelikteki belgelerin incelenmesi gerekmektedir. Hatta istirahat raporlarının aylık prim ve hizmet belgesinde belirtilmesi veya çalışmazlık kaydının girilmiş olması, kısmi istihdam sözleşmelerinin ise tescil aşamasında verilmesi halinde ilgili aylarda ek-10 belgesinin verilmesi dahi gerekmemektedir.

III- Yabancı Uyruklu Sigortalılar İle İlgili Durum:

a)    Yabancı Uyruklu İşçilerin İşe Giriş Bildirgelerinin Verilmesi ve İşe Başlama Tarihinin Tespiti:

Türk vatandaşı olmayan yabancı uyrukluların gerek çalışma vizesi almak suretiyle ülkemize gelen veya herhangi bir nedenle 6 aydan fazla ikamet izni bulunmakta iken çalışma izni alan yabancılar için, işverenleri tarafından çalışma meşruhatlı ikamet izni için Emniyet Müdürlüklerine başvurulması ve iznin çıkması kaydıyla, müracaat tarihini takip eden 15. günün akşamına kadar, bu süre içerisindeki işveren tarafından belirlenecek bir tarihte veya en geç müracaatı takip eden 15 inci gün itibariyle işe giriş bildirgesi verilmesi ve sigortalı tescilin yapılması gerekmektedir. Bunun yapılmaması halinde,  (SGK Başkanlığı Sigorta Primleri Genel Müdürlüğünün 16/07/2013 tarih, 11793421 sayılı genel yazısı gereği) Kurum tarafından sigortalılar resen tescil edilmektedirler.

TC numarası mevcut olanların işe giriş bildirgelerini işverenleri internet ortamında verebilmektedir. TC numarası olmayanların bildirimleri ise 2013/11 sayılı genelgenin 1.2 numaralı maddesi gereği kağıt ortamında (idari para cezası uygulanmaksızın) yapılabilmektedir. TC numarası üretildikten sonra müracaat üzerine ilişkilendirme ve güncelleme işlemi de yapılabilmektedir.

b)  Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği    

                   çerçevesinde kanuni çalışma ve bu kavrama dahil edilen çalışılmayan süreler :

29.08.2003 tarihli, 25214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan yönetmeliğin 3. maddesinde kanuni çalışma: “Kanunlara uygun şekilde verilmiş çalışma izni, ikamet ve diğer ilgili kanunlar ile mevzuat hükümlerince düzenlenen yükümlülüklerin yanı sıra, sosyal güvenlik primleri ödenmiş veya muaf olarak çalışmayı” ifade eder şeklinde tanımlanmıştır.

Kanuni çalışmaya dahil edilecek süreler ise Yönetmeliğin 14. maddesinde belirtilmiştir.    

 Buna göre;

- Yıllık ücretli izinler,

- iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği alınan süreler,

- hastalık ve analık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği alınan süreler,

- işsizlik sigortası ödeneği alınan süreler, kanuni çalışma süresine dahil edilir. Ayrıca, çalışma izni uzatma başvurusu bulunan yabancılar, çalışma izin süresinin sona erdiği tarihten itibaren kırkbeş günü geçmemek ve yaptığı işin mahiyeti değişmemek kaydıyla aynı işyeri ve meslekte çalışmaya devam edebilir. Bu süre içerisindeki çalışma kanuni çalışma olarak kabul edilir ve yabancının, ilgili mercilerin ve işverenin yükümlülükleri aynı şekilde devam eder.

c) Eksik Gün Bildirim Sebeplerinin Yabancı Sigortalılar Açısından Değerlendirilmesi:

Görüleceği üzere yukarıda belirtilmiş olan süreler haricinde başka bir gerekçe (ücretsiz, aylıksız izin belgesi, puantaj kaydı, kısmi istihdam sözleşmesi)  ile çalışılmayan süreler kanuni çalışmaya dahil edilmemekte ve ilgili yönetmelik gereği uzatma, süresiz izin talebi ile ilgili hesaplamalarda dikkate alınmamaktadır. 

O halde; “Kanuni çalışma süresine dahil edilmeyen bu sürelerle ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna 5510 sayılı Yasanın 86. maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında ek-10 belgesi verilebilecek midir? Verilse bile bu bildirimler eksik gün sebebi olarak kabul edilecek midir?” sorularına yanıt aranması gerekmektedir.

Kanun ve ilgili uygulama yönetmeliğinde belirtilen sürelerde ve işaret edilen Kurumlara yapılan başvurular ile geçerlik kazanan bir belgeye istinaden çalıştırılmakta olan yabancı sigortalıların iş sözleşmelerinin türünün süresi belirli, tam süreli hizmet sözleşmesi olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Dolayısı ile çalışma iznine müracaat ederken 1 yıl veya daha fazla bir süre için tam süreli olarak çalıştırmak üzere çalışma izni alınan bir yabancı için daha sonra kısmi istihdam sözleşmesi düzenlenerek bunun eksik gün sebebi gösterilmesi olanağı bulunmamaktadır. Dolayısı ile eksik gün sebepleri arasında yabancılarla ilgili olarak (6) kodu, yani kısmi istihdam sebebi gösterilemeyecek ve bu gerekçe ile eksik gün bildirimi yapılamayacaktır.

Tam süreli çalıştırılmak üzere izin alınan ve ödenecek ücret dahi izin aşamasında beyan ve taahhüt edilen yabancı sigortalılarla ilgili olarak izin alındıktan sonraki aşamalarda kısmi istihdam sözleşmesi düzenlenemiyorsa puantaj kaydı veya ücretsiz izin gerekçe gösterilerek eksik bildirim mümkün müdür? Bu sorunun yanıtı da bir önceki paragrafta belirtilenler çerçevesinde “hayır” olmalıdır. Zira herhangi bir kurumdan izin/ruhsat almaksızın salt iki taraflı bir sözleşmeye istinaden işe alınan bir sigortalı ile yabancı sigortalı arasında bu yönde bir farklılık olmak durumundadır. TC vatandaşı sigortalıların işe alınabilmesi için herhangi bir yerden onay ve izin gerekmediğinden bunlarla düzenlenen ücretsiz izin veya işçi imzasını taşıyan puantaj kaydına itibar edilebilmekte iken yabancı sigortalılar açısından izin alınan yerin onayı şartıyla kabul edilebilmektedir. Bu durum belgeye dayandırılamayan her eksik gün sebebi için bu şekilde değerlendirilmelidir.

IV- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:

Bilindiği üzere; toplu iş sözleşmesi hükümlerinin geçerli olduğu işyerleri, resmi sektör işyerleri ve 30 ve daha fazla sayıda işçi çalıştıran işyerleri 2012/Nisan ayından itibaren Eksik Gün Bildirim Formu ve eki belgeleri SGK’ya vermekten muaf tutulmuştu. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde yapılan ve 21/08/2013 tarih 28742 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren değişiklik ile 2013/Temmuz ayı APHB’nden başlanılarak 10 ve üzerinde işçi çalıştıran özel sektör işyerlerinin, eksik gün nedenini aylık prim ve hizmet belgesinde belirtmeleri halinde SSİY’ nin 10 nolu ekinde yer alan ‘Sigortalıların Eksik Gün Bildirim Formu’ ve eki belgelerini düzenleyip vermeleri zorunluluğu kaldırılmıştır. Artık bundan böyle 10 ve üzerinde işçi çalıştıran işyerlerinin Eksik Gün Bildirim Formu düzenlemesine gerek olmayacaktır. Bu nedenle 10 ve üzerinde sigortalı çalıştırılan işyerlerinden Kuruma verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde eksik gün bildiriminde bulunulan yabancılarla ilgili olarak ek-10 formu verilmeyeceğinden ilk etapta herhangi bir sıkıntı ile karşılaşılmayacaktır. Ancak, gerek Kurum tarafından yapılan kontrollerde ve gerekse çalışma izni uzatma başvurusunda bulunulduğunda Bakanlık yetkililerince yapılan kontrollerde bu eksiklikler tespit edilerek inceleme sebebi sayılmakta ve gerekmesi halinde durum incelenmek üzere SGK’nın denetimle görevli memurlarına aktarılabilmekte veya eksik gün nedeni kabul edilmeyerek resen tahakkuk yoluna gidilebilmektedir. Denetleyiciler tarafından yapılan incelemelerde her ne kadar fiili çalışma olgusunun ve kayden bir ücret tespitinin yapılması halinde bu eksik bildirimlerin tama iblağ edileceği düşünülse de fiiliyatta öyle bir tespit ihtiyaç da bulunmamaktadır. Zira çalışmak üzere ülkemize getirilen yabancılar ile ilgili olarak mevzuatta yer alan ve yukarıda belirtilen kanuni çalışma sürelerine dahil edilen süreler haricindeki nedenlerle yabancıların eksik gün bildiriminin kabul edilmemesi gerekecektir. Bu nedenle işverenler tarafından fiilen çalışmıyor gerekçesi ile Bakanlığın bilgisi dışında yabancılarla ilgili eksik gün ve kazanç bildiriminde bulunulmaması gerektiğini özellikle belirtmek isterim.

Büklüm Sok. No: 9/4 Kavaklıdere- ANKARA

Tel: 0312- 4199369-4199374   Fax : 0312- 4199371

E-Mail: ahmetagar@ahmetagar.com

E-Mail: agarahmet@turmob.org.tr