YURTDIŞINDAN GELEN YABANCI

İŞÇİLER SİGORTALI SAYILIR MI?

I- GİRİŞ:

Yurtdışından Türkiye’ye işçi veya Süpervizör olarak gelenler ile yurtdışında kurulu bulunan herhangi bir kuruluş tarafından Türkiye’ye bir iş için gönderilen işçilerin Soysal Güvenlik mevzuatına göre Türkiye’de çalıştıkları süre zarfında sigortalı olup olamayacakları konusunda bazı işverenler tereddüde düşmektedir.

Yurtdışından gelen işçilerden kimin sigortalı olması gerektiği, kimin sigortalı olmasına gerek olmadığı hususunda yeterli ve sağlıklı bilgiye sahip olmayanlar, mevzuata aykırı uygulamalar yaptıkları ve bunun sonucunda da idari para cezalarına muhatap oldukları bilinmektedir. 

         II- YABANCI UYRUKLU OLUP TÜRKİYE’DE İŞÇİ OLARAK

               ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIK DURUMU:

      Bu konuyu dört ana başlıkta toplamak ve değerlendirmek gerekir.

1- Ülkemiz ile Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunmayan ülke vatandaşı olup, Türkiye’de işçi olarak çalışanların sigortalılığı:

5510 sayılı Kanunun 4. maddesi ve bu Kanuna dayalı olarak çıkarılan “Sigortalı Sayılanlar, Sayılmayanlar, Sigortalılığın Başlangıcı, Kuruma Bildirilmesi ve Sona Ermesi Hakkında Tebliğ” hükümleri uyarınca, yabancı bir ülkenin uyruğunda olan, vatansız olan, göçmen ve sığınmacı olan kişilerden hizmet akdine tabi olarak çalışanlar 4/a kapsamında sigortalı sayılmaktadır.

Hatırlanacağı gibi, (mülga) 4958 sayılı Kanunla değiştirilen 506 sayılı Kanunun 3. maddesinin (A) bendine göre, 06.08.2003 tarihi itibarıyla bir işverenin emrinde çalışan yabancı uyruklu kimseler hakkında istekleri olup olmadığına bakılmaksızın tüm sigorta kolları uygulanmaktaydı. 5510 sayılı Kanuna göre, Ülkemiz ile Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunmayan ülke vatandaşları için bu uygulama aynen devam etmektedir. Yani, Türkiye ile Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunmayan ülke vatandaşı olup, bir hizmet akdine tabi olarak Ülkemizde çalışanlar, 4/a kapsamında tüm sigorta kollarına tabi olarak sigortalı  sayılacaktır.

2- Ülkemiz ile Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunan ülke vatandaşı olup, Türkiye’de hizmet akdi ile işçi olarak çalışanların sigortalılığı:

Mütekabiliyet esasına dayalı olarak ülkemiz ile Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu hizmet akdi ile çalışanlardan, kendi ülkelerinde sigortalı olduklarını beyan edenler ve bu durumu belgeleyenler sigortalı sayılmazlar.  Bu durumda olanlar için ilgili Sosyal Güvenlik Kurumu İl/ Merkez Müdürlüğüne yazılı bilgi verilmesi gerekli ve yeterlidir. (1)

3- Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilenlerin sigortalılığı:

Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluşun aldığı ve yapacağı işlerde çalıştırılmak üzere, yabancı kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilenler veya süpervizör (üst denetçi) olarak gelenlerden,  geldikleri yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduklarını beyan eden ve bunu belgeleyen kişiler, ister yurtdışından ücret almış olsunlar, ister Türkiye’de ortağı bulunduğu şirketten ücret almış olsunlar, bunlar sigortalı sayılmazlar.  (2)

4- Yurtdışında ikamet edip, Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar  veya şirket ortağı olanlar:

Yukarıda sayılan kategorilere girmeyen ve bunların dışında kalan bir de, yurtdışında ikamet ettiği halde, Türkiye’de kendi adına ve hesabına herhangi bir hizmet akdine bağlı olmadan bağımsız olarak çalışanlar vardır. Örneğin, Türkiye’de Kurulu bir şirketin ortağı ve /veya yönetim kurulu üyesi olduğu halde, Türkiye’de ikamet etmeyenler. Bu durumda olup, ikamet ettiği kendi ülkesinde sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar da, 4/b kapsamında sigortalı sayılmazlar. (3)

Ancak her ne şekilde olursa olsun, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmeliğinde belirtilen muaf tutulanların dışında çalıştırılacak yabancı işçiler için mutlak surette, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından ‘Çalışma İzni’ alınması gerekir.  Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işveren veya işveren vekillerine her bir yabancı için beşbin TL. idarî para cezası verilir. Bu durumda, işveren veya işveren vekili yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderlerini, ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını karşılamak zorundadır.

III- TÜRKİYE’DE ÇALIŞTIRILACAK YABANCI İŞÇİLER İLE YURTDIŞINDA ÇALIŞTIRILACAK TÜRK İŞÇİLERİNİN HAKLARI:

Ülkemiz ile diğer ülke devletleri arasında sosyal güvenlik ile ilgili imzalanmış olan sözleşmeler, genelde bazı nüans farklılıklarının dışında aynı temel anlayışı ve hakları içermektedir. Bir fikir vermek ve örnek oluşturmak bakımından Ülkemiz ile Avusturya arasında 28.10.1999 tarihinde imzalanan ve 01.12.2000 tarihinde yürürlüğe giren Sosyal Güvenlik Anlaşmasına göre iki akit devlet vatandaşları için öngörülen haklar özetle şöyledir.

1-     Türkiye Cumhuriyeti ile Avusturya Cumhuriyeti arasında yapılan görüşmeler sonucunda; her iki devletin sosyal güvenlik alanındaki ilişkilerini geliştirmek ve hukuk alanındaki gelişme ile uyum sağlamak ve her iki akit devlet vatandaşlarının, sosyal güvenlik hakkındaki iç mevzuatın uygulanmasında eş değerde tutulması için ve keza kazanılmış ve kazanılacak hakların korunması amacıyla, bir sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmıştır. 

2-     Bu Anlaşma hükümleri çerçevesinde sigortalılar açısından aşağıda yazılı hususlar ile ilgili mevzuat hükümleri uygulanır;

Türkiye bakımından;

a-     Hastalık Sigortası;

b-    Analık Sigortası;

c-     İş kazaları ve Meslek Hastalıkları Sigortası;

d-    Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortası;

e-     Devlet Memur ve Hizmetlilerinin Emekli Sandığı;

Avusturya bakımından;

a- Hastalık Sigortası;

b- Kaza Sigortası;

c- Emekli Sigortası;

d- Aile Yardımı;

3-     Sözleşmenin 3. maddesi gereği “Anlaşma, akit devletlerin vatandaşları ile bunların aile fertleri ve geride kalan hak sahiplerini” de kapsamaktadır.

4-      Sözleşmenin 6. maddesinde; “7 ve 8’nci maddelerde aksine bir hüküm yoksa, kazanç getiren işte çalışanlar için, işin yapıldığı ülke mevzuatı geçerlidir. Bu husus, ikamet yeri veya işvereninin merkezi diğer akit taraf ülkesinde bulunan işçiler için de geçerlidir.” denilmektedir. Bu hüküm ile işçilerin ücret v.s gibi her türlü haklarının çalıştıkları ülke mevzuatı çerçevesinde alacaklarına dair bir düzenleme yapılmıştır. Sosyal güvenliklerinin sağlanması ile ilgili bir düzenleme içermemektedir.

5-     Sözleşmenin 7. maddesinde ise; “Bir akit taraf ülkesinde oturan işçiler, kendilerini iki akit taraf ülkesinde çalıştıran bir işveren tarafından diğer akit taraf ülkesine gönderildikleri takdirde, bunlar hakkında diğer akit taraf ülkesinde çalıştıkları 24 üncü takvim ayının sona ermesine kadar, sanki bunlar hala bu taraf ülkesinde çalışıyorlarmış gibi, ilk akit taraf mevzuatı uygulanır.” denilmiştir. Bu madde ile Türkiye’de veya Avusturya’da ikameti olan işçilerin çalıştıkları firmaları tarafından diğer taraf ülkeye geçici olarak gönderilmeleri durumunda uygulanacak mevzuatı düzenlemek amaçlanmıştır. Buna göre örneğin Avusturya’da ikamet eden ve X firmasında çalışan bir işçi 24 ayı aşmamak kaydı ile Türkiye’ye geçici olarak gönderilir ise kendi ülkesinden sigortalılığını devam ettirebilir ve ülkemizde sigortalı olması gerekmez.

IV- SONUÇ:

Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile 22 değişik ülke devletleri arasında muhtelif tarihlerde imzalanarak yürürlüğe konulmuş olana anlaşmalar sonucunda; sosyal güvenlik alanındaki ilişkilerini geliştirmek ve hukuk alanındaki gelişme ile uyum sağlamak ve söz konusu akit devlet vatandaşlarının, sosyal güvenlik hakkındaki iç mevzuatın uygulanması kazanılmış ve kazanılacak hakların korunması amacıyla, birer sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış iç hukuk hükmünde olan bu sözleşmeler ülkemiz de uygulanmaktadır.  

Bu nedenle, 01.10.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun getirdiği hükümler, tarafı olduğumuz Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri ile uyumlu ve aynı paralelde olan hükümlerdir.  13.04.2009

    Ahmet Ağar

              Sosyal Güvenlik Müşaviri

Büklüm Sok. No: 9/4 Kavaklıdere- ANKARA

Tel: 0312- 4199369-4199374   Fax : 0312- 4199371

 E-Mail: agarahmet@turmob.org.tr

--------------

(1) 5510 sayılı Yasanın ikinci fıkrası (c) bendi, Yönetmeliğin 1/3 bendi.

(2) 5510 sayılı Yasanın 6. mad. (e) bendi, Yönetmeliğin II/5-3 bendi.

(3)  Yönetmeliğin Sigortalı Sayılmayanlar  II / 5. bendi .